Ik woon in Gouda waar Erasmus, ook een soort omdenker zijn Lof der Zotheid schreef, waar met satire de maatschappelijke weeffouten en grote ego’s werden aangepakt. Hij had anno 2019 nog veel gemakkelijker zijn kroontjespen of ganzenveer in gitzwarte/gifgroene humor kunnen dopen. Mijn onderstaande essay is overigens deze keer niet humoristisch. Hoe kan het dat wij anno 2019 in onze informatiemaatschappij zo’n blinde vlekken kennen en dat egocentrisme en vooral in geld maar niet in kwaliteit en verbinding denken onze maatschappij polariseert en de onrechtvaardigheid verder vergroot en een voedingsbodem wordt voor groeiende ontevredenheid en uiteindelijk terrorisme. En hoe ons pensioenstelsel en ook na de zogenaamde reparatie uiteindelijk een grote fopspeen voor de lager opgeleiden en zware beroepsgroepen blijkt te zijn.
Wat zijn onze blinde vlekken of verborgen kosten?
Processen, die geen waarde/kwaliteit toevoegen en nu of later een negatieve impact hebben.
Vaak met een lokaal eigen belang, waarbij de rekening bij de ander/de maatschappij komt te liggen.
Duidelijk voorbeeld is roken: Maatschappelijke schade volgens Eindspel Tabak 24-41 miljard euro/jaar. Zelf heb ik in 2009 toen ik het concept Preventieve Toegevoegde Waarde (www.tersteegmc.nl) ontwikkelde 28 miljard euro becijferd en in 2014 dat bijgesteld naar 34 miljard euro = 2000 euro per Nederlander of 3400 euro per werkende Nederlander. Nederland is ook nog steeds onder invloed van alcohol: 9 miljard euro per jaar, 555 euro per Nederlander of 943 euro per werkende Nederlander
Aftrekbaarheid van de hypotheekrenteaftrek. Banken kijken naar wat mensen bruto kunnen en op de pijngrens willen lenen. Oud rekenvoorbeeld van mij: Onze nationale hypotheekrente lag vroeger 1% hoger dan in het buitenland, waardoor er op de totale hypotheeksom alleen al 7 miljard euro bruto te veel rente werd betaald waarvan 40% collectief. 2,8 miljard euro, 170 euro per Nederlander of 289 euro per werkende Nederlander werd opgebracht.
Autoschade, snelheid en brandstofverbruik. Een verplicht basispakket van sensortechnologie in auto’s, automatische handhaving maximale snelheid, auto’s delen zal leiden tot een grote daling in ongelukken en dus verzekeringspremies én minder én lichtere zuiniger auto’s (geen passieve onnodige veiligheidssystemen): > 900 euro per Nederlander of > 1530 euro per werkende Nederlander per jaar.
Kostbaar klantje-pik telecom-, energie-, zorgverzekerings-, kabelmaatschappijen, waarbij vaste klanten de rekening betalen en een kleine groep een voordeeltje bemachtigt: > 1,7 miljard euro per jaar: 100 euro per Nederlander of 170 euro per werkende.
Kindermarketing, consumptief krediet, loterijen, … Etc., etc., etc., Jan Modaal verdiende 37,000 euro bruto in 2018 en hield daar 2100 euro netto per maand aan over. Terugdringen van verborgen kosten kan leiden tot een hoger netto inkomen en/of meer vrije tijd, vermindering werkdruk.
Neem roken. Bij een verbod zouden een aantal kosten expliciet om laag gaan, maar de belangrijkste winst zit in de grotere maatschappelijke inzetbaarheid/tijd van niet langer meer zieke of dode rokers. Gezonde ouderen kunnen immers nog lang hun steentje bijdragen al is het maar als oppasopa/oma of groundsman op de tennisclub. en zo de druk op de ketel verlagen en zo ziekte en arbeidsongeschiktheid onder jongeren en mantelzorgers voorkomen.
José Mujica, oud-president van Uruguay, heeft in zijn leven 13 jaar in de gevangenis gezeten, waarvan tien jaar in eenzame opsluiting en daarvan zeven zonder een boek. Hij is heel sober en besteedt geen geld meer in zijn leven aan overbodige zaken. Daarvoor moet je immers werken. Dat kost tijd. Het maakt je leven alleen maar korter. Wij maken ons leven onbewust korter.
Dat geldt ook voor de verborgen kosten. Wij kennen in Nederland een soort dwangarbeid, wij moeten immers werken voor (onnodige) verborgen kosten. Een moderne variant van part-time slavernij. De discussie of je over slaven of slaaf gemaakten zou moeten spreken. Wij beginnen niet als slaaf maar worden onwetend tot slaaf gemaakt.
Als we nu het geld, tijd en stoppen met bullshit banen investeren in herverdeeld duurzaam werk en meer gezonde vrije tijd, zal het beroep dalen op WW, WIA en de AOW na je …? kan vervangen door een flex-AOW of basisinkomen. Als we vandaag zouden stoppen met roken kunnen we bij wijze van spreken 9% minder gaan werken!
Geen loopbaan en pensionering maar een leef-in-balans-baan/ontwikkeling
Wij lijken er nu voor gekozen te hebben opleiding, betaald werk, onbetaald werk en niet werken (arbeidsongeschikt, pensionering) veelal te scheiden en anders te waarderen. Het aanpakken van onze ongezonde blinde vlekken kan heel veel ruimte en tijd scheppen, waarbij de noodzaak tot fulltime werken en de concurrentie om beschikbare (betaalde) banen en middelen vervalt. Jongeren kunnen dan snel met behoud van koopkracht minder werken en gezondere ouderen kunnen tot op hoge leeftijd blijven bijdragen aan de samenleving. “Werk” kan ook maatschappelijke nu nog onbetaalde inzet/tijd betekenen, waarbij een basisinkomen vanaf een bepaalde leeftijd bestaanszekerheid biedt. Het idee van een fulltime loopbaan met vaak te weinig tijd voor je kinderen, zieke ouders, sport, etc., gevolgd door een verplichte pensionering kan vervangen door een “Leven-in-balans”-baan/ontwikkeling.
Grofweg:
0-21 ( -25 opleiding)
21-30 4 dagen (werk plus opleiding)
31-50 3 dagen (fase van de kinderen)
Minder kosten kinderopvang, minder gedragsproblemen (ADHD, gameverslaving…) Ruimte voor opleiding, ontwikkeling, sport
51-60 2.5 dagen (fase met vaak zieke ouders)
Tijd voor menswaardige (mantel)zorg
60-70 2 dagen
Tijd voor oppasopa/oma, maatschappelijke inzet
70-90 0-2 dagen (afhankelijk van conditie)
Part-time (vrijwilligers)werk/sociale dienstplicht
Arbeidsongeschiktheid zal zich veel minder voordoen omdat mensen met zware beroepen dan geen roofbouw meer op hun lichaam plegen en burn-out uitsterft. Doordat ouderen nog deeltijd werken zal er ook minder beroep op een AOW zonder tegenprestatie zijn. Veel overbodig werk is verdwenen.
En ons huidige stelsel van pensionering is sowieso aan herziening toe.
Weeffouten in huidig pensioenstelsel
- Gemiddelde levensverwachting:
1/3 bevolking VMBO en lager opgeleid (categorie VMBO-) gaan nu gemiddeld 6 jaar eerder dood en 13 jaar eerder chronisch ziek dan 1/3 HBO en Universitair (categorie HBO+)door relatieve armoede, zwaar fysiek werk en vaak ongezondere levensstijl (meer vatbaar voor (kinder)marketing.
Pensioen VMBO- 50% van HBO+
Dit betekent dat een man met een VMBO- - achtergrond gemiddeld genomen al chronisch ziek is voordat hij de AOW-leeftijd haalt en door zijn vroege overlijden zelfs drie jaar pensioen sponsort van een HBO+. Zou niet onredelijk zijn dat HBO+ nu al voor dit voordeel een maatschappelijke dienstplicht zou vervullen of dat de AOW-leeftijd van nu 66 jaar en vier maanden grosso modo resp. 63.4 en 69.4 jaar zou moeten zijn.
Dit is zeer onrechtvaardig en draagt in belangrijke mate bij tot tweedeling en afreageren (populisme). Hebben we het even niet over de belastingontwijking van een aantal multinationals of het investeren in onroerend goed door mensen met geld en zo de huren opdrijven voor mensen zonder geld.
Ongezonde leefstijl zit vooral in de VMBO- groep. Deze groep geniet al veel minder van een pensioen en er zijn ook veel minder mantelzorgers in deze groep omdat veel rokers tussen 60 – 70 sterven.
De Illusie van een welvaartsvast pensioen en de fopspeen van de individualisering
Rendementen uit het verleden zijn geen garantie voor de toekomst
- Rendement van beleggen in aandelen is geflatteerd. Bovendien zorgt alleen al de perceptie dat het verstandiger is om in aandelen te beleggen dat er meer geld naar aandelen gaat. Er waren tot nu toe altijd steeds meer mensen, die werkten en pensioenpremie inlegden, dan ouderen die pensioenbeleggingen uitgekeerd kregen. Er gaat dus meer geld in dan er uit gaat. Meer vraag dan aanbod, en dus een belangrijke verklaring achter stijgende koersen. Als door de vergrijzing er ooit meer uitgaat dan inkomt, zal de aandelenmarkt leeglopen
Ondertussen verdwijnt er veel geld naar de vermogensbeheerders. Die kunnen nu zonder klachten aftappen zo lang de koersen maar omhoog gaan. Vermogensbeheerders krijgen ook nog grote bonussen als ze het beter doen dan gemiddeld en geen malus als ze slechter presteren dan normaal. Een vriend van mij, Prof. Micha Peleg (Amherst University, Ma) heeft ooit aangetoond dat aandelenkoersen random fluctueren en dat zelfs Black Monday (1987) een gevolg was van een stapeling van random fluctuaties (vergelijk 10 x rood bij roulette).
Vermogensbeheerders denken net zoals makelaars dat ze een toegevoegde waarde hebben maar Prof. Daniel Kahneman (Nobelprijswinnaar Economie) beschreef mooi dat zelfs als goed beschouwde professionele beleggers maar een minimale positieve correlatie-coëfficiënt van 0.01 scoren. Beheerders profiteren nu van vaak random uitschieters in hun portfolio en ontvangen daarvoor een bonus. Actieve particuliere beleggers verliezen gemiddeld 6% t.o.v. de bekende beleggende “gorilla”, die van 2000 -2011 de index versloeg. Er is geen enkele reden voor de overmatige beloningen in de financiële sector, die in wezen parasiteert, een systeem dat met behulp van onze kromme rechtsorde gebaseerd op Romeins recht nog ongezonde bedrijven beschermt, neem het niet aanpakken van de frisdrankindustrie in de VS.
Beursindexen gaan overigens ook zelfs sterker omhoog omdat er én meer geld in gaat dan uitgaat én groeiende goede bedrijven vervangen de slechte krimpende bedrijven. Een goed gezond bedrijf dat wordt opgenomen in de beurs zal voorlopig nog doorgroeien en in waarde toenemen. Een slecht bedrijf zal verder in waarde verminderen maar is dan al uit de index verdwenen. De verdere waardevermindering wordt niet meer meegenomen in de index.
Er wordt ook bij beleggen nu geen onderscheid gemaakt tussen bedrijven met een negatieve impact op de maatschappij en bedrijven met een positieve impact. Die negatieve impact kan ver in de toekomst liggen. Neem roken. Of de schade valt niet in Nederland, neem milieuvervuiling van Shell in Nigeria of Heineken in Afrika, dat bijdraagt aan alcoholisme, prostitutie, de armoedeval en het aan de macht houden van corrupte dictators zoals in Burundi. Bedrijven met een negatieve impact zouden via true pricing gestimuleerd worden om hun strategie te wijzigen.
Krimpende pensioenen
Je kon tien jaar geleden in 2009 al dus voorspellen dat wilden de huidige pensioenen en AOW welvaartvast blijven de jongeren geleidelijk weer op zaterdag zouden moeten gaan werken. Nee, er is voor gekozen om de AOW-leeftijd te verhogen en de pensioenen niet voor de inflatie te corrigeren en eventueel zelf te korten. De jongeren zullen in het huidige stelsel wellicht overigens moeten doorwerken tot ze er dood bij neervallen. Ze krijgen nu met het nieuwe pensioenstelsel de fopspeen dat ze door meer risicovol te beleggen de kans op een hoger pensioen verhogen, terwijl in de circulaire economie waar we naar toe gaan geld ook niet zal groeien en er niet meer in rekenrente, rendement zou moeten worden gedacht, maar rechten op diensten, die je opbouwt.
Het FNV stemde deze week over een akkoord, wat bij de ondertekening al achterhaald is. Daar is negen jaar over onderhandeld en gebaseerd op het pseudo-rendementsdenken van de Oude Wereld. Gaan we nu eens een keer gewoon geldspeculatie afschaffen en de scheiding tussen een werkzaam leven en pensionering opheffen, waarbij veel minder in geld maar meer in persoonlijke ontwikkeling van je kwaliteiten en in diensten wordt gedacht met een basisinkomen als zakgeld en als tegenprestatie maatschappelijke inzet, indien mogelijk.
Laat ons bidden.